ÜÇ AYLAR : Hicrî takvimdeki Receb, Şa'ban ve Ramazan ayları için kullanılan bir tâbir. Bu aylarda oruç tutmak âdeti yaygındır. Bu üç ayın içinde, bazı mübarek geceler vardır. Üç aylar gelince medreseler tatile girer, mollalar, yıllık maddî ihtiyaçlarını temin etmek üzere, memleketin dört bir yanına dağılırlar, gittikleri yerlerde va'z ederler, namaz kıldırırlar ve Kur'ân-ı Kerim okurlardı. Halk sadaka ve zekatlarını bu mollalara vererek, senelik giderleri hususunda onlara yardımcı olurlardı. Mollaların yaptığı bu işe, "cerre çıkmak" adı verilirdi.

      Şabanım o meh-rû'ye ki ismi Ramazan'dır;
      Eşk-i terim anınçün üç aylarda revândır.
      La edrî

   ÜÇLER : Evliya hiyerarşisi içinde yer alan bir grub da, "üçler"dir. Bunlar ricâl-i gaybden üç büyük velîlerdir. Bunlar, celâl değil, cemâl ile muamele ederler. Bunlar, Allah'a, darda kalan kulları için yardım etmesi duasında bulunurlar. Ancak bu dua hali, ihsan mertebesinde ve süreklidir, kesintisizdir. Allah bunların dualarını kabul ile ihtiyaç durumunda olan, gariblerin, yoksulların, yolda, darda kalmışların sıkıntılarını giderir. Bu olaylarda sıkıntıları gideren
Allah'tır, üçler değildir. Üçler sadece, göz yaşıyla samimiyetle sıkıntıların giderilmesi için sürekli dua halinde bulunan, Allah'a manen yakınlık durumundaki kişilerdir. Üçler bir kutub ve imaman (iki imam) dan oluşur. Kutbun sağındaki imamın Allah indinde ismi Abdürrab, solundaki ise Abdülmelik'tir. Kutub'un adı ise Abdullah olup, kutbu'l-aktab veya gavs-i a'zam'dır. Kutub vefat edince, yerine soldaki Abdülmelik geçer.

   ÜÇLELEYİM BEŞLEYELİM, OL YARİ BEKLEYELİM; OL YAR BEZM'E GELMEZSE, İNTİZAR EYLE-YELİM : Bir işi üç defa yapmaya denir. Bektaşîler, muhabbet dedikleri içki toplantısında, önce, mezesiz olmak üzere üç kadeh dem yani rakı içerler. İçki dağıtıcısı (saki) kadehi önce baba'ya sunar. Baba bunu bir dikişte içer, kadehi dağıtıcıya verir. Dağıtıcı, kadehleri doldurup kıdem sırasıyla canlara dağıtmaya devam eder. En sonunda kendisi içer. Bu olay aynı minval üzere üç kere tekrarlanır. En sonunda dağıtıcı kadehi doldurup baba'nın önüne, sofraya koyar. Buna üçlemek denir. Üçlemek, ağız ve burna üç kere su vermek sünnet olduğu için, bir şeyi böyle tek sayıyla yapmak güzel görülmüştür. Ancak şu kadarını belirtmek gerekir ki, tasavvuf, şeriat (İslam) dışı herşeye şiddetle karşıdır. Bektaşîlerdeki rakı âdeti, bu tarikatın islâm dışı bazı sapmalara maruz kaldığını gösterir. Bunlara bî-şer' tarikatlar denir, islâm'a sımsıkı bağlı, Hz. Muhammed (s)'in yolundan giden tarikatları, bunlardan kesin olarak ayırmak gerekir. Tarih-i Cevdet'de teferruatlı olarak anlatıldığı gibi, Sultan II. Mahmud, 1824'lü yıllarda, İslâm'dan ayrılan Bektaşîliğin faaliyetlerine resmen son vermiştir.

   ÜFÜRÜKÇÜ : Nefes etmek, nüsha (muska) yazmak, fala bakmak, cin ve peri çarpmalarına, yılan sokmalarına, her türlü hastalıklara karşı ilaç vermek suretiyle, saf insanları dolandırmayı meslek edinen kişilere üfürükçü denir. Üfürükçülerin tesbit edebildiğimiz diğer marifetleri şunlardır: Kurd ağzı bağlamak, kaybolan kuzuyu bulmak, çalınan veya kaybolan eşyaları geri getirmek, gelecekten haber vermek, su ve yiyeceğe okunup üflenmiş bazı nesneler katarak, karı koca arasını açmak veya bulmak, aşıkların ayağına sevgililerini, getirmek, kara büyü ile adam öldürmek. Görüldüğü gibi islâm'ın ruhuna tamamen aykırı olan, bu tür uygulamalar, eğitimsizlik nedeniyle, bir çok insanı kendine kurban seçmekte ve bu işi yapanlar, kısa zamanda servet sahibi olmaktadırlar. Ancak, bu tür olaylara inanan en-tellektüel kesimden kişilere de rastlanmaktadır; bizce bu, her insanda az veya çok mevcut bulunan majik yönden kaynaklanmaktadır. Bundan onbeş sene önce, ABD'de yapılan bir anket sonucunda, Amerikan halkının, 250. 000 civarının bu tür batıl inançlara sahip olduğu görülmüştü. Uzay çağını yaşayan ileri bir ülkedeki 250. 000 bâtıl inanç sahibi, insanın ruh dünyasını oluşturan dinamiklerin henüz yeterince keşfedilemediğini gösterir.

   ÜLFET: Arapça, kaynaşma, yakınlık, ısınma gibi anlamları olan bir kelime. Cürcanî, bu tabiri, iyi geçinmeyi sağlamaya yardım konusunda fikirlerin birleşmesi, şeklinde tanımlar. İyi geçinmek; anlaşmazlığa düşmeden, herkesle güzel geçinmek.

   ÜLÜ'L-ELBÂB: Arapça, akıl sahipleri manasında bir tamlama. Cürcanî bu deyimi şöyle tarif eder: Sözün dışından içindeki gizliyi arayanlar, kabukların altındaki özü elde edenler. Bunlar, dinlediklerini ve okuduklarını iyi anlar, manaları özümser, işin özüne inerler, tahkîk erbabıdırlar.

   ÜLVANİYYE: Şâfiü'd-din Ahmed b. Ulvâni'l-Yemânî tarafından kurulan bir tasavvuf okulu.

   ÜLVANİYYE: VIII. yüzyılda yaşamış Cidde'li bir sûfî tarafından kurulmuş, tasavvuf okulu.

   ÜMENÂ: Arapça, emîn kelimesinin çoğulu olup, güvenilen, bir şeyi koruyan, itimad edilir kişi, hiyanet sahibi olmayan gibi çeşitli manaları ihtiva eder. Kaşanî bu tâbiri, iç halini dışına yansıtmayan melâmîlerdir, şeklinde tanımlar. Bu gruba mensup olanlar, kendilerine teslim edilen sırrı, layık olmayan kişilerden korudukları için kendilerine güvenilenler, koruyanlar denmiştir.

   ÜMMET: Arapça, topluluk, cemâat gibi manaları olan bir kelime. Kendilerine nebi gönderip de inanmayanlara ümmet-i davet, iman edenlere de ümmet-i icabet denir. Hayvanlarda da, insanlar gibi topluluk halinde (ümemün emsalüküm), (En'âm/38) yaşama kabiliyeti vardır.

   Ü M MÎ- İ SÂDIK: Arapça, özü, sözü doğru ümmî kişi anlamına gelir. Hz. Muhammed (s), Ümmî-i Sâdık'tır.

   ÜMMÜ'L-HEYÛLÎ: Arapça, maddenin kaynağı, anası demektir. Bu, Levh-i Mahfûz'dur. Onun Levh-i mahfuzda olmaktan başka, bir şekle, biçime, surete ihtiyacı yoktur. Eğer bir şekle ihtiyaç duyarsa, o zaman belli bir mühlet içinde veya hemen nasıl gerekiyorsa o şekilde şu görünen âlemde vücud bulur, varlık kazanır. Zira Kalem levh-i mahfuzda, ham madde (heyula)'nin gerektiği şekilde icad etmek suretiyle faaliyet gösterir.

   ÜMMÜ'L-KİTAP: Arapça, kitabın annesi anlamında bir isim tamlaması, ilk akıl, zatın künhünün mâhiyeti, haki-katlarm mâhiyetleri. Bu tabir Al-i İmran suresinin başında geçen, (Âl-i imrân/7) Arşın üstündeki kaza ve kader levhası yani Levh-i mahfûz'dur.

      Yok kay d- ı mâsiva dil-i kudsi cenâbda
      Olmaz hata sahife-i ümmü'l kitabda.
      Hersekli Arif Hikmet

   ÜMMÜL-MÜ'MİNÎN: Arapça, mü'minlerin annesi anlamında bir isim tamlaması. Peygamber Efendimizi, (s) muhterem hanımları, müminlerin anneleridir. Allah, Kur'an'da böyle bildirmiştir. (Ahzâb/6)

   ÜMMİ SİNANİYYE: Bkz. Sinaniyye. ÜMM-İ SADIK: Hz. Muhammed (s).

   ÜNS: Arapça, cana yakın olmak, ülfet etmek vs. gibi anlamları ihtiva eden bir kelime. Kalbi, mahbubun, yani Allah'ın sevgisiyle dolduran mutluluk ve sevinç. Salik, Allah'a dayanıp O'ndan yardım dileyip, O'nda sükûn bularak bu hale ulaşır. Üns haşmete yükseltir, Allah ile beraber olmanın heybeti devam eder. Üns, bununla, tumaniniyyet ve Allah'la rıza haline gelir. 3 çeşit üns vardır: 1- Zikirle üns bulup, gafletle vahdete düşenler. Bunlar taatla Cinsiyet ederler. 2- Allah ile ünse ulaşan, gayriyle vahşete düşenler. 3- Heybet ve kurbün varlığı sebebiyle ünsü görmeyenler. Üns, kalpte İlâhî hazretin cemalini müşahede etmenin etkisiyle oluşur, diye tanımlama yapanlar da vardır. Buna cemâlü'l-celal yani celalin cemâli de denir.

   ÜRABİYYE: Kadiriliğin kollarından biri olup, XVI. yüzyılda kurulmuştur.

   ÜREYFİYYE: el-Üreyfe's-Senhâci'l-Endelüsî diye tanınan Ebûl-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ataullah'a dayandırılan bir tasavvuf okulu.

   ÜSTAD: Arapça, öğretmen demektir. Mürşid-i Kamil. Konuyla ilgili fûtüvvet ehlinden kalma bazı atasözleri şunlardır: iyi iş yapana "üstadına rahmet" derler. Üstaddan ders almayan kişilerin adam olamayacağı hususu "üstad görmeyen şakird, her tarafa yorgalar" şeklinde anlatılır. Üstad önünde hüner göstermenin ayıp olduğu, "üstad önünde perende atılmaz" sözüyle dile getirilir.

   ÜŞEYKİYYE: Ebu Yezid Işkî (Ö. XV. YY.)'ye dayandırılan bir tasavvuf okulu. Şuttâriyye'nin Hind koludur.

   ÜVEYSÎLİK : Bir şeyhe bağlanıp resmî sülük görmeyen, ancak Hz. Peygamber (s) veya bir velinin ruhunun etkilemesiyle terbiye ve irşad olanlar. Veysel Karanî'nin adıyla anılmasının nedeni, Veysel Karanî'nin Hz. Peygamber (s)'i görmemiş olmasına rağmen, gıyaben O'nun terbiyesinden geçmesidir. Ancak hayattaki şeyhler, terbiye için daha çok tavsiye edilir: "Diri tilki, ölü arslandan yeğdir!"

   ÜVEYSİYYE: Hz. Veysel Karanî'ye dayandırılan bir tasavvuf okulu.

   ÜZÜM ÇÖPSÜZ OLMAZ : Kulun kusursuz olmadığı bu deyişle dile getirilir.