TASAVVUFÎ TERİMLER (A)
..:: 13 ::..

   ALEVÎ: Arapça, Hz. Ali isminin nisbesidir, Hz. Ali'ye mensup olanlar demektir. Hz. Muhammed (s) 'den sonra Hz. Ali'yi imam olarak tanıyanlar. Sufiyyeye göre, her tarikat, ashabtan birine bağlanır. Maksiler ve Mevleviler Hz. Ebu Bekir (r)'e Anadoludaki diğer tarikatlar da Hz Ali (r)'ye bağlanır. Hz. Ebu Bekir (r)'e silsile olarak dayanan tarikatlar zikri gizli, Hz. Ali (r)'ye dayananlar da açık olarak çekerler. Bektaşîler, Hulefa-i Raşidinden ilk üçünü kabul etmedikleri için tarikatlarını sadece Hz. Ali'ye bağlarlar. Bu şekilde silsileler "alevi" ve "sıddıki" diye ikiye ayrılır.
   Bu kelime, aynı zamanda Hz. Ali (r) neslinden gelenler için de kullanılır. Yani Hz. Ali ve Hz. Fatıma neslinden gelenler hakkında bu isim kullanılmıştır. Bu gibilere genel manada "seyyid" (galat kullanılışı ile seyda) dendiği gibi, Hz. Hasan neslinden gelenlere "şerif" Hz. Hüseyin neslinden gelenlere de "seyyid" denilmiştir. Bir kimse aynı zamanda hem Haseni, hem de Hüseyni, yani hem seyyid, hem de şerif olabilir. Nakşî geleneğine mensup ünlü kelamcı bilim adamı, Seyyid Şerif Cürcanî bu gruba dahildir. Bu gibilere fıkhen, sadaka ve zekat vermek yasak olduğu gibi, onların kabul etmeleri de haramdır. Osmanlı Devleti'nde, seyyid ve şeriflere maddi destek olmak üzere, "nakibu'l-eşraflık" müessesesi kurulmasının altında yatan espirilerden biri de budur.
   Şem-i bezm-i Hasaneyn'em, aleviyem, alevî
   Yakar a 'dayı benim şu'le-i ahım alevi.
   Fazıl Paşa (öl. 1882)

   ALEVİYYE: Derkaviyye tarikatının Cezayir'de yayılma kaydetmiş kolu.

   ALEVİYYE: Sun'i bir bağlantı ile dördüncü halife Hz. Ali'ye dayandırılan bir tarikat.

   ALEVÎ TACI: Bektaşîlerin başlarına giydikleri on iki dilimli (terk) taç. Bir adı da "fahir" olan bu taç, beyaz yünden yapılır. Babalar, fazladan olmak üzere, bunun üstüne beyaz yünden mamul bir sarık sararlar.

   ALIN: Türkçe. Tasavvuf edebiyatında vahdet (birlik) sembolü. Bazı tarikatlarda, dervişin sülük çıkarırken geçirdiği zikirmakamlarından birisi. Sâlik bu makamda, iki kaşı arasındaki nefs-i natıka noktasında ve saçların alına bitiştiği yerde (cesed) zikir çeker. Bu nefy-i isbat'tan önce gelir.

   ÂL-İ ABA: Arapça. Aba (kaftan, cübbe) ailesi demektir. Rivayete göre, bir gün Hz. Peygamber (s) üzerinde aba bulunurken, yanına gelen Hz. Ali'yi, kızı Hz. Fatıma'yı, torunları Hasan ve Hüseyin'i bu abanın altında toplar. Bu şekilde, Hz. Peygamber (s)'in yakınlarını belirleyen bir ifade olmak üzere, adı zikredilen kişiler "âl-i aba" terimiyle anılmışlardır. Sayıları: Hz. Peygamber (s), Hz. Ali, Hz Hasan, Hz. Hüseyin ve Hz. Fatıma olmak üzere beş kişiden müteşekkil olduğu için bir elin beş parmağına benzetilerek "pençe-i âl-i aba" yahut "penç ten-i âl-i aba" gibi isimlerle de anılmışlardır.

   ALİ SIRRI: Arapça. Buna "arı sırrı" da denir. Aleviler ve tasavvuf ehli arasında kullanılan bu terim, arının kovan kurması, bal yapması ve yaşayışı bakımından, insanı hayrette bırakan bir düzene uyması dolayısıyla söylenmiştir. Arının sırrına nasıl akıl ermezse, Hz. Ali'nin sırrına da akıl ermez anlamında söylenir.

   ALİYE: Halvetiyye tarikatının kollarından biri. Ahmed b. Aliyyü'l-Harinî tarafından kurulmuştur.

   ALLAH DERDİNİ ARTIRSIN : Sufilere göre, dert, gerçek aşktır. Dert, gerçeğe ulaşma derdidir. Bu bakımdan herhangi bir can, bilhassa tarikata yeni intisab eden bir kişi bazı hallere maruz kalır, cezbelere uğrar, yanar, yıkılırsa başındaki maneviyat öğretmeni veya duası makbul büyüklerden birisi ona "Allah derdini artırsın" diye dua eder. Yunus Emre'nin Dertli Dolab'ındaki inleyiş ifadeleri, aynı dertten zuhur etmiştir. Kısaca bu söz, dıştan bakıldığında ilenme (beddua) gibi görünüyorsa da, hakikatta hayır duadır.

   ALLAH FEYZİNİ ARTIRSIN : Bu da, aynı manaya gelen bir ifadedir. Hayır dualardandır.

   ALLAH DEYİP DÖNERİZ, ALLAH DEYİP DURURUZ: Bu ifadelerin dayandığı olay şöyle nakledilir : Bir gün Bektaşî, Mevlevî'ye sormuş :
   Ne der de dönersiniz? Mevlevî de;
   Allah deyip döneriz, demiş. Bektaşî bu sözü duyunca şu karşılığı vermiş :
   Biz de Allah deyip dururuz.
   Bu anlatıma bakılırsa Mevlevî telvinde ve gaybettedir. Bektaşî ise temkinde, sahv ve huzur halindedir. Sufiyye yolu için, her ikisi de sahihtir.

   ALLAH DİYEN MAHRUM KALMAZ : Bu atasözünde, dil ile Allah diyen değil, can ve gönülle (tefekkürle) kendi varlığını unutacak derecede Allah'ı ananın, mahrum kalmayacağı bildirilmiştir. Burada mahrum kalmazdan kasıt, Allah'ı anan kişinin, sonunda O'na kavuşmasıdır. Şüphesiz bu dünyada, Allah'ı hayatının her anına tefekkür halinde hakim kılanlar (ihsan mertebesi), öbür dünyada. O'nu cennette görecekler, veya bir başka tabirle O'na kavuşacaklardır (lika).
   Tevhidi eden deli olmaz, Allah diyen mahrum kalmaz, Her seher açılır, solmaz Bahara erer gülümüz.
   Muhyî (Ö. 1611)

   ALLAH EYVALLAH : Sufiler arasında ortak olan, fakat daha çok Bektaşîlerle Mevleviler tarafından kullanılan bu deyim, muhatabı tatmin etmek için kullanılır ve yemin mahiyetini taşır. "Allah, Eyvallah bu böyledir" gibi. Eyvallah, iki ayrı kelimenin birleşmesinden oluşmuş birleşik bir ifadedir. Birinci kelime "ey" yahut "iy" lügatta "evet" manasına gelir. İkinci kelime de "vallahi" dir. Bu kelime de "Allah'a yemin ederim ki..." demektir. Bu durumda "eyvallah" mürekkep ifadesi, "evet, Allah'a yemin ederim ki..." manasına gelmektedir.

   ALLAH KÂFİ: Arapça, Allah yeter anlamında bir ifade. Hasbünallü ve ni'mel-Vekil (O, bize yeter, O ne güzel bir vekildir.) sözü de bu manadadır.

   ALLAH KERİM YERİ : Eski Türk kahvelerinde, fakirlerin para vermeden oturup yattıkları yer ve sayvan hakkında kullanılan bir tabirdir.

   ALLAH NAMERDE, MERDE, HİÇBİR FERDE MUHTAÇ ETMESİN : "Namerde" yani gerçek anlamıyla adam olmayana ; "merde" yani adam olana : "hiç bir ferde" yani hiç bir kişiye muhtaç etmesin demektir. Bektaşilerin "Büyük Gülbank" denen ve ayin-i cemlerin sonunda, baba tarafından okunan gülbanklarında geçer. Bu atasözünün espirisi, Kur'an-ı Kerim'deki "Siz Allah'a muhtaçsınız : Entümül-fukarau ilallah" (Fatır/15) ayetinde bulunmaktadır. Muhtaç olunacak tek varlık Allah'tır. Sadece O'na muhtaç olan hiçbir şeye ihtiyaç duymaz. Buna, ihtiyaçsızlık manasına gelen "gınaya erme" de denir. Bu gibi kişiler, hakiki hürlerdir. Kendi nefislerine bile muhtaç değillerdir. Boyunları sadece Allah'a eğiktir. Allah'tan gayri kimseye ihtiyaçları yoktur.

   ALP ERENLER: Kahraman savaşçı dervişler zümresi. Osmanlı Devleti'nin kuruluşuna tesadüf eden dönemde bu derviş zümreleri, çok yararlı hizmetler yapmıştır.

  ALTMIŞ ALTIYA BAĞLAMAK : "Allah" lafzının ebced hesabıyla rakam olarak toplamı, altmış altıdır.
   Elif : 1, Lam : 30, Lam : 30, He : 5 =66.
   Altmış altıya bağlamak; bir işi düzüp koşarak sonunu emniyetle beklemek anlamına gelir.    "O, işini altmış altıya bağladı", yani işini çok güzel ayarladı, düzenledi, her türlü tedbiri aldı, şu anda, aldığı tedbir sonucu başarıyı beklemektedir, demektir. Bir de "Onun işi altmış altıya kaldı, altmış altıya bağlandı" tarzında söylenir ki, bu takdirde " O işten hayır yok ya, belki Allah onarır, düzeltir" demek olur. Bu, ilk ifadenin tam zıddıdır. İslam ülkelerinin bayraklarındaki "Hilal" de, 66 değerindedir.